Teatr ludowy na Kaszubach
Cezary Obracht-Prondzyński
Nie można pisać o literaturze kaszubskiej, nie wspominając o teatrze. Tym bardziej, że teatr ludowy na Kaszubach ma swoją dawną tradycję, choć wątki kaszubskie zaczęto w nim wykorzystywać dopiero na początku XX wieku. Przełomem okazało się jednak pojawienie się kaszubskiego piśmiennictwa dramatycznego, przede wszystkim autorstwa Jana Karnowskiego, ks. Leona Heykego, Jana Rompskiego, Anny Łajming i chyba najpopularniejszego autora, czyli ks. Bernarda Sychty. Co ważniejsze – ciągle pojawiają się nowi autorzy, do których dramatów sięgali i sięgają twórcy z lokalnych teatrów (Aleksy Pepliński, Ida Czaja). Na potrzeby kaszubskich teatrów, zwłaszcza dziecięcych, szkolnych, adaptowane i dumaczone są również teksty klasyczne (przykładem niech będzie Dziewczynka z zapałkami J .Ch. Andersena).
W latach 80. i 90. kaszubskie teatry amatorskie działały m.in. w Zapceniu (Teatr BELECO), w Luzinie, Sierakowicach (Teatr „Bina").
Obecnie niezwykle dynamicznie rozwijają się przeglądy zespołów kolędniczych i jasełkowych (pierwsze, bardzo głośne i wysoko cenione jasełka przygotowano w Lęborku w 1983 r.; było to przedstawienie według utworu S. Fikusa Za judaszowe strzébniki, a premiera odbyła się 27.03.1983 w kościele św. Jakuba), prezentujących czasami rozbudowane przedstawienia parateatralne. Największą tego typu imprezą jest Przegląd Zespołów Kolędniczych w Sierakowicach, który swym zasięgiem obejmuje cały region i w którym co roku uczestniczy kilkuset wykonawców. Znaczna część przedstawień odbywa się w języku kaszubskim. Przedstawienia teatralne w języku kaszubskim przygotowują także teatrzyki szkolne oraz zespoły folklorystyczne.
Profesjonalne realizacje sięgające do kaszubskiej literatury i folkloru realizował swego czasu Teatr Miejski w Gdyni (w 1996 r. przygotował on adaptację sztuki Franciszka Sędzickiego Chrystus z Bëtowa, czyli zabijanie starego roku). Do tego dodajmy przedstawienia kaszubskie teatrów lalkowych. Słupska „Tęcza" wystawiła m.in. sztukę J. Karnowskiego Kaszubi pod Wiedniem w adaptacji i reżyserii Zofii Miklińskiej-Jaśniewicz, którą pokazano także podczas uroczystości 300-lecia odsieczy wiedeńskiej w Brzeźnie Szlacheckim w 1983 r. oraz na IX Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Lalek w Opolu. Ponadto w 1987 r. przygotowano tu także swobodną adaptację powieści Zëcé i przigodë Remusa A. Majkowskiego. Kaszubskie spektakle przygotowywała także gdańska „Miniatura". Inny charakter miała realizacja przez Teatr Telewizji spektaklu opartego na powieści Zëcé i przigodë Remusa A. Majkowskiego (pokazana została w 1987 roku).
Jednak najciekawszym zjawiskiem teatralnym na Kaszubach jest z pewnością współcześnie Teatr „Dialogus", założony w Parchowie w 1992 r. przez Jaromira Szroedera. Teatr ten realizuje różne poszukiwania eksperymentalne, wykorzystując zasoby kultury i literatury kaszubskiej. Ma na swoim koncie już kilka realizacji, w tym m.in. spektakl Drzwi. Misterium kaszubskie oraz będącą zwieńczeniem programu „Remusonalia" – adaptację sceniczną powieści Zëcé i przigodë Remusa. Co roku jest także gospodarzem „Biesiady Teatralnej", w której uczestniczą zespoły z całej Europy.
Warto jeszcze wspomnieć o… Szekspirze po kaszubsku! Oto podczas obchodów urodzin wielkiego pisarza w gdańskim Nadbałtyckim Centrum Kultury w kwietniu 2007 r. zaprezentowano m.in. fragmenty sztuki Poskromienie Złośnicy w języku kaszubskim (w rolach głównych wystąpili Damroka Kwidzińska i Zbigniew Jankowski).
Źródło: C. Obracht-Prondzyński, Kaszubi dzisiaj. Kultura-język-tożsamość, Gdańsk 2007