Symbole Kaszub

░ STOLICA

Wiele miast pretenduje do miana stolicy Kaszub. Spór ten wykorzystywany jest często do promocji walorów poszczególnych miast. Czasami przybiera on groteskowe formy szczeglnie kiedy do głosu dochodzą ambicje lokalnych samorządowców.

Tradycyjnie uznaje się jednak, że Gdańsk – stolica regionu – jest także stolicą Kaszub. Od czasu powstania nowoczesnego regionalizmu kaszubskiego (czyli od początku XX wieku) działacze kaszubscy za najważniejszy ośrodek swojej aktywności zawsze uważali gród nad Motławą. Tak dalece, że część z nich pozostała w mieście, mimo że nie zostało ono po 1920 roku włączone do Polski. Stołeczność ta stała się bezspornym faktem po roku 1945, gdy Gdańsk powrócił do roli centrum administracyjnego całego Pomorza Gdańskiego. Po opuszczeniu miasta przez większość jego niemieckich mieszkańców Kaszubi pozostali niemal jedynymi jego historycznymi mieszkańcami. W 1947 roku ich liczebność wynosiła, według oficjalnych statystyk, co najmniej 15 tysięcy osób, co stanowiło niecałe 10% gdańszczan. Liczebność Kaszubów w stolicy Pomorza wzrosła jeszcze na wskutek włączenia w obręb miasta licznych stricte kaszubskich miejscowości, jak Osowa czy Bysewo, oraz masowej migracji ludności wiejskiej do miasta. Według badań socjologów w okresie strajków 1980 roku w wielkich zakładach Gdańska dominowali liczebnie robotnicy pochodzący z obszaru Kaszub.

Niestety, krwawa eksterminacja przedwojennych elit spowodowała, że powojenną inteligencję Gdańska zdominowały osoby pochodzące z innych regionów Polski, które nie dostrzegały historycznych i współczesnych sobie związków swojego miasta z Kaszubami. Był to zresztą jeden z elementów oficjalnej ideologii z czasów PRL. W ramach unifikacji kraju zastępowano bowiem historyczne nazwy, jak Pomorze czy Kaszuby, takimi pseudogeograficznymi określeniami, jak Wybrzeże Gdańskie.

Dziś, mimo czasem kuriozalnych obiekcji części mieszkańców, tak kaszubska „opinia publiczna” jak i władze samego Gdańska są zgodne, że właśnie nad Motławą funkcjonuje historyczna i realna stolica całych Kaszub.

Działacze kaszubscy podają także ważkie argumenty historyczne. Właśnie w tym mieście była stolica państwa Świętopełka II Wielkiego, a w katedrze oliwskiej (nazywanej kaszubskim Wawelem) znajdują się groby średniowiecznych książąt pomorskich. Gdańsk był zawsze najważniejszym dla Kaszubów ośrodkiem gospodarczym. To właśnie w nim w 1912 roku zawiązało się Towarzystwo Młodokaszubów, tu również ukazywały się kaszubskie książki i gazety. Od roku 1956 nadmotławski gród jest statutową siedzibą władz naczelnych Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego – największej i najważniejszej kaszubskiej organizacji społeczno-kulturalnej, a od 1999 stolicą województwa pomorskiego, w którego granicach zjednoczono całe Kaszuby.

░ HERB i FLAGA

Zwyczajowo przyjęło się, że herbem Kaszubów jest czarny gryf w złotym polu. Występuje on w wielu herbach samorządów terytorialnych na całym Pomorzu.

To mityczne zwierzę przedstawiane jest jako twór z głową, szyją, szponami i skrzydłami orła oraz tułowiem, łapami i ogonem lwa. Jego pierwsze przedstawienia pochodzą ze starożytnej Mezopotamii oraz Indii. Gryf był strażnikiem bursztynu. W mitologii greckiej strzegł podziemnych skarbów Apollina, a w Rzymie był opiekunem boga mórz Neptuna. W V wieku przed Chrystusem jego wizerunek pojawił się u naddunajskich Celtów. Gryf był symbolem przebiegłości, zręczności oraz siły.

Od XIII wieku stworzenie to występuje w herbach książąt zachodniopomorskich. Brali oni udział w wyprawach krzyżowych do Ziemi Świętej i być może tą drogą symbol ten stał się ich znakiem rodowym. Od gryfa pochodzi nazwa dynastii Gryfitów, panującej na Pomorzu Zachodnim do XVII wieku.

Gryf na Pomorzu Gdańskim pojawił się dzięki księciu tczewskiemu Samborowi II, bratu Świętopełka Wielkiego. Próbując się wyswobodzić spod kurateli starszego brata, Sambor zerwał z rodzinnymi tradycjami heraldycznymi i od rodziny żony, księżniczki meklemburskiej Matyldy, zapożyczył właśnie gryfa. Godłem Pomorza Gdańskiego gryf stał się dopiero po pokoju toruńskim (1466). Był on czerwony, bez korony, w srebrnym polu. W istniejącym w dwudziestoleciu międzywojennym województwie pomorskim właśnie temu gryfowi dodano złotą koronę. Odziedziczyło go dzisiejsze województwo kujawsko-pomorskie, formalny następca przedwojennego regionu ze stolicą w Toruniu. Czerwony gryf uważany jest też za herb Kociewia.

Czarny gryf w złotym polu po raz pierwszy pojawił się w XV wieku w herbie wołogoskiej linii książąt zachodniopomorskich. Od czasu zjednoczenia Pomorza Zachodniego przez Bogusława X (1454–1523) w wielkim dziesięciopolowym herbie pomorskim czarny gryf w złotym polu występował jako znak księstwa kaszubskiego.

W początkach XX wieku promotorami przyjęcia czarnego gryfa jako herbu Kaszubów z Pomorza Gdańskiego byli młodokaszubi na czele z Aleksandrem Majkowskim. Ogromną rolę w popularyzacji tego symbolu odegrało przyjęcie go w 1919 r. za znak rozpoznawczy przez 66 Kaszubski Pułk Piechoty im. Józefa Piłsudskiego.

Obecnie czarny gryf w złotym polu jest herbem województwa pomorskiego. Natomiast czerwony występuje m.in. w herbie Tczewa, województwa zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego (wraz z kujawskim orłem) i niemieckiego landu Meklemburgia-Pomorze Przednie.

Flaga kaszubska ma barwy odherbowe – u góry pas czarny, na dole złoty. Często wykorzystuje się też promocyjne flagi żółte z umieszczonym na nich centralnie czarnym gryfem.

░ HYMN

Choć nikt tego nie zadekretował, to jednak tradycja zobowiązuje i od prawie stu lat Kaszubi uważają za swoją najważniejszą hymniczną pieśń „Hymn Kaszubski”, skomponowany przez Feliksa Nowowiejskiego (autora m.in. melodii „Roty”). Śpiewają ten utwór zawsze na stojąco i z odpowiednią powagą. Historia tej pieśni sięga 1880 roku, kiedy ukazał się kaszubskojęzyczny epos Hieronima Derdowskiego „Ò Panu Czôrlińsczim co do Pùcka pò sécë jachôł”. Autor umieścił w nim utwór zatytułowany „Marsz Kaszubski”, który do melodii „Mazurka Dąbrowskiego” śpiewał główny bohater. Marsz ten zyskał dużą popularność i już w roku następnym zaczął funkcjonować jako odrębny utwór. Ową popularność zawdzięczał bez wątpienia swojej patriotycznej, antyniemieckiej wymowie, która dobrze oddawała odczucia Kaszubów z przełomu XIX i XX wieku.

Jednak dopiero kompozycja Feliksa Nowowiejskiego, który wykorzystał słowa Derdowskiego, stała się rzeczywistym hymnem dla większości Kaszubów. Od roku 1921 „Hymn Kaszubski” jest wykonywany podczas kaszubskich uroczystości patriotycznych. Stał się też sztandarowym utworem licznych kaszubskich chórów. Jego odniesienia do religijności, podkreślone zawołaniem w refrenie „Nigdë do zgùbë nie przińdą Kaszëbë, Marsz, marsz za wrogã! Më trzimómë z Bògã”, po 1945 roku nie były mile widziane przez komunistów, którzy próbowali uniemożliwiać jego publiczne wykonywanie. Próby zakazów jeszcze mocniej jednak związały społeczność kaszubską z tą pieśnią. Dziś jest to jedna z najstarszych i najważniejszych kaszubskich pieśni, przez niemal wszystkich Kaszubów uważana za hymn, oddający ich odczucia i upamiętniający ich walkę o własną tożsamość.

Hymn Kaszubski

░ ŚWIĘTA

Zaślubiny Polski z Morzem. Jednym z najgłębiej zakorzenionych w zbiorowej pamięci Kaszubów wydarzeń jest Zaślubienie Polski z Morzem w Pucku 10 lutego 1920 r., będące symbolicznym aktem powrotu Państwa Polskiego nad Bałtyk. W kaszubskich wioskach i miasteczkach wojsko polskie witano entuzjastycznie, a dla uczczenia tego wydarzenia do dziś wiele ulic i placów nosi nazwy związane z tamtymi chwilami.

Zjazdy Kaszubów zapoczątkowane zostały w czasie, gdy reforma administracyjna zwiększyła obszarowo powierzchnię województw, zmniejszając ich liczbę do 16. Dzięki temu Kaszuby znalazły się w całości w granicach nowego województwa – pomorskiego. Pierwszy zjazd społeczności kaszubskiej odbył się w 1999 roku w Chojnicach – symbolicznej bramie Kaszub. W 2000 r. pociąg zawiózł Kaszubów z południa Kaszub aż do Helu. Później były Wejherowo, Kartuzy, Słupsk, Kościerzyna, Łeba, Gdynia, Brusy, Gdańsk, Bytów, Puck, Lębork, Sopot, Władysławowo. Największą atrakcją Zjazdu jest przyjazd uczestników pociągiem Transcassubia. Nie braknie tańców, śpiewów i popisów gawędziarzy kaszubskich. Dla tych, którym milsze nad strawę duchową są rozkosze podniebienia przygotowano również kaszubskie smakołyki. Dla wszystkich niewątpliwą atrakcją jest Ogród Kaszubskiej Kultury i Turniej Gry w Baśkę.