„Szlachama kùsków” Do stegne Tomasz Fópka

Ludmiła Gołąbek

Swój debiotancczi tomik Tomôsz Fópka zadedikòwôł swòji białce, Agnieszce. W ksążeczce ti wëeksponowóny je lëdzczé cało, òsoblëwie – bò w konteksce eroticznym, jaczi wierã pierszi rôz je òbecny w taczi fòrmie. Fakt pionierstwa je jednym z głównëch założeniów twórczoscë Fópczi.

„Szlachama kùsków” twòrzi jednôsce wiérztów, w kòżdim z nich autor pòdzywiô jednã z czãscy białogłowsczégò cała – òd òczu, w chtërnëch widzy rôz błotkò i mòrze, rôz złosc i słodczëznã, przez lëpë – mitczé, szmakòwité, pôchnącé, pò stopë. Zmësłowi (grajny?) charakter tomikù dopełniwają cechùnczi. Wiérztë te stanowią pòspólno dosc całowną, apartną lekcjã fizjonomië.

Pòdmiot liriczny – chłop (a barżi jegò lepë), wanożi „szlachama kùsków” pò krôjnie nagòscë białczinégò cała. Chce òn téż bëc przewòdnikã dlô jinszich wanożników, chtërnym wskôzywô czerënk i fòrmã zwiedzaniô („Bédëjëmë naszima wanożnikama rëszenié dali”, „Wôrt je zatrzëmac sã na òstatnym Krãgù Krzéla”). W wiérztach Fópczi cało białczi nalazło sã jak pòd szkłã pòwikszającym. Wãdrowczik pòznôwô jedno pò dredżim: òczë, ùchò, lëpë, rãce, piersë, brzëch, pãpk, łóno, plecë, slôdk, nodżi. W tim metonimicznym ùjãcym białczi chłop fascynuje sã fizycznoscą swòji kòchanczi i wërôżô swòje miłosné wseczëca, jaczé ùzewnãtrzniwają sã w kontakce z ji nadżim całã.

W „Szlachama kùsków” autor koncenerëje sã na relacji z białką w ùjãcym eros. Lirika miłosnô, zawiartô w erotikach Tomasza Fópczi, nie je tej ùbóstwianim białczi, leno barżi òczarowanim piãknã nagòscë, a téż żartoblëwim kòmentôrzã do sferë seksualny, donenczôs nié fąksjonérujący tak jaskrawò w lëteraturze kaszëbsczi. Twórca ten ùłôtwiô sobie kòntakt z òdbiorcą żartoblëwòscą, nym mergnienim òka do czëtińcã. Pòmôgô mù to téż stwòrzëc pewien distans, jaczégò brëkùje, bë gadac ò seksualnoscë. Brzadã ti pòezji zdôwô sã bëc akt namalowóny słowã. Pòdjãcé problematiczi eros mô mòże òswòjic kaszëbiznã z nagòscą, jakô czãsto jistnieje w jãzëkù leno w kònteksce wùlgarnym abò jakò temat tabù. Z drëdżi stronë Fópka ze swiądą łómie naturalną greńcã lëdzczi wstëdlëwòtë, jaczi nie kòżdi czëje pòtrzebã przekraczac; temù téż mòże jegò pòezjô trôfiô leno do òkreslonégò krãgù czetińców.

Fópka bùdëje swój swiat lëteracczi przez prosti przerównania i metafòrë, zaczerpniãté przede wszëtczim ze swiata przirodë – ùkòchóny òczë zachòdzą „rôz mòrzã, rôz błotkã”, rãce są jak wiatër abò jak „melodiô na klarnece grónô”, pãpk to jezórkò, jaczé „pôchnie Tobą òd bëna”, a „kòlónkò krągli sã jak słunkò”. Czãsto drżéń mëslë je zasłoniãti òbrôzã, jaczi wëwòłuje wëwòłuje określony, zamierzony przez pòetã skòjarzenia, a czasã autor òpisëje przedmiot swòjich refleksjów bezpòstrzédno, jak dnt. w nym òpisu lëpów:

Lëpczi

Jich mitkòsc…
Jich szmakã…
Jich zôpôch…
Czerwònosc…
Chcã mùjkac,
czëc,
cknąc,
jãzëkã próbòwac…

Wëdanié  zbiorkù erotików „Szlachama kùsków” je ze stronë pòetë gestã kontrowersyjnym i wëwòłało w swòjim czasu môłą bùrzã w lokalnym strzodowiskù. Wëzdrzi na to, że zadaniã ti pòezji nie je leno wërażenié òkreslonëch przeżëców „jô” liricznégò. Manifestacyjné òdsłónianié sferów intimnoscë je leno fòrmą òsyganiô głównégò célu négò pòetë, jaczim zdôwô sã bëc pòszerziwanié greńców teritorialnëch kaszëbiznë. Pòeta chce jakbë przekònac Kaszëbów, że ni ma tematów zarezerwòwónëch leno dlô jãzëków ò dłëgszi tradicjë lëteracczi. Pòezja ta mô na célu łamac kònwenanse, jaczé do te czasu fąksjonérowałë w lëteraturze kaszëbsczi. Gwësno eroticzi Tomasza Fópczi są głosã originalnym na niwie kaszëbsczi lëteraturë.Wiérztë Tomasza Fópczi ni maja jedny pòetycczi zasadë kòmpòzycyjny – nôczãszczi są to wiérztë wòlny, tej sej przeplotłé rimama („stopë (…) maklają – kôrbią sztótama z bótama”). Czasã pòeta wëkòrzistëje grã słów („Przëcywiaja sã krziż z pùczielkã | chto wôżniészi:(…) ‘Jô téż móm z tim krziż’ – drëdżi na to”). Jãzëk, jaczim sã wëpòwiôdô je prosti, czëtelny, zrozëmiałi; czasama w wiérztë òstają wplotłi apartny słowa kaszëbsczé (‘gradło’, ‘karwina’, ‘chëbnô’), równak célã pòetë nia je udzywnienié jãzëka – mô òn raczé pòmóc wërazëc to, co naturalné. Temù téż przede wszëtczim mùszi òn òdznôczac sã naturalnoscą i ekspresywnoscą. Stądka czãsto wëstãpùjącé wëkrziknienia, wërôżającé ùrzeczenié piãknã białczinégò cała („Twòje nodżi – prosto piãkné!”)
.