Ambasador Pomorza / Ambasadór Pòmòrzégò
Krzysztof Korda*
Źródło: Pomerania, nr 1, 2013 | Artykuł w wersji polskiej i kaszubskiej
Czym kierowała się Rada Naczelna Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, obierając patronem Pasierba? Po kaszubsku nie mówił, ale jak pokazał w swojej twórczości, miłość do małej ojczyzny można wyrazić, także nie znając tego języka. Potwierdza to Medal im. Bernarda Chrzanowskiego „Poruszył wiatr od morza”, który otrzymał od Kaszubów za „twórczość kształtującą duchowe oblicze Kaszub i Pomorza”.
░ To ziemia Chrystusa…
Janusz Stanisław Pasierb był człowiekiem niezwykle otwartym, odrzucającym nacjonalizmy i ksenofobie.
Kochał zarówno Kociewie, jak i Kaszuby, czego nawet 20 lat po jego śmierci nie potrafią zrozumieć niektórzy regionaliści na Kociewiu, cenzurując jego niżej cytowaną wypowiedź (tzn. usuwając z niej nazwę regionu-sąsiada). Pasierb napisał przed laty: „Galilejska uroda Kociewia i Kaszub, lato na Kaszubach z cieniami białych masywnych obłoków, wędrujących po wzgórzach, nad polami z dojrzewającym żytem, nad jasnymi kartofliskami, nad ciemnymi lasami, jeziorami rozsypanymi jak rybie łuski, nad łubinami krzyczącymi z radości! Tylko Toskania może stanąć obok tej uśmiechniętej ziemi. I jak tu nie wierzyć, że jest to ziemia Chrystusa, który po niej chodził i został ukrzyżowany na Kalwarii Wejherowskiej, dokąd z pobożnym weselem szło się na Wniebowstąpienie z pielgrzymką z Redy. To oczywiste, że w Pucku obchodzi się odpust na św. Piotra i Pawła, bo Piotr z towarzyszami rybaczyli przecież na Zatoce (…), a Matka Boska mieszka w Swarzewie, dokąd pielgrzymowałem w deszczu na 8 września. Apostołowie zresztą to dwanaście wielkich głazów na plaży w stronę Rzucewa (…). Piękny kaszubski świat…”
Bogdan Wiśniewski, długoletni prezes, a obecnie wiceprezes oddziału kociewskiego ZKP w Pelplinie, piewca Pasierba, w piśmie oddziałów kociewskich wnioskujących o nadanie rokowi 2013 miana Pasierba stwierdził w nawiązaniu do powyższego cytatu: „Takich wypowiedzi pełnych poetyckiego spojrzenia na świat i umiłowania pomorskiej ziemi, kultury, historii i tradycji znajdziemy u Pasierba bez liku. Świadczą one i jeszcze o tym, że był ks. Janusz St. Pasierb swoistym ambasadorem Pomorza, dostrzegającym jego niezwykłą i skomplikowan historię, bogatą i różnorodną tradycję oraz znaczącą rolę w dziejach Polski i Europy”.
░ Europa Środka w miniaturze
Patron roku 2013 zachwycał się pomorskim genius loci, pisał: „Patrząc na Kaszuby, na Pomorze, na Gdańsk nie można nie dostrzec, że tutaj się zawarła jakaś tajemnica tej części globu. To jest jakby Europa Środkowa w miniaturze, Europa Środka. I w ogóle Europa, która i dziś musi żyć nec temere, nec timide, pomiędzy kolosami”.
Kim był Pasierb dla jemu współczesnych? Wybitny pisarz, historyk, poeta, eseista. Obecny w wielu ważnych momentach historii, np. na przerwanym wprowadzeniem stanu wojennego Kongresie Kultury Polskiej, a także na II Kongresie Kaszubskim w 1992 roku.
Urodził się w 1929 roku w Lubawie (jego rodzice byli nauczycielami). Pięć lat później rodzina Pasierbów przeprowadza się do Tczewa. Po maturze w tutejszym liceum rozpoczął studia w seminarium w Pelplinie, ukończył je w 1952 roku. Wikarym był tylko w dwóch parafiach: w Grudziądzu i w Redzie. Jednak w jego twórczości przewinie się także wiele innych pomorskich miejscowości, które bliskie były jego sercu i które podziwiał. W 1957 roku obronił doktorat na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie na podstawie rozprawy o malarzu Hermanie Hanie. Następnie studiował archeologię, historię sztuki i patrologię w Rzymie (obronił doktorat z archeologii) i na Uniwersytecie Kantonalnym we Fryburgu (w Szwajcarii). Wiele podróżował, zwłaszcza po obu Amerykach, Afryce Północnej i Bliskim Wschodzie. Od 1963 był wykładowcą na ATK w Warszawie i w seminarium w Pelplinie. Habilitację uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim. W 1972 nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego, a 10 lat później zwyczajnego. Był członkiem wielu polskich i zagranicznych organizacji kościelnych i świeckich, m.in. Komisji Episkopatu ds. Sztuki Kościelnej, Papieskiej Komisji Ochrony Dziedzictwa Artystycznego i Historii Kościoła, Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, oraz wielu, wielu innych.
░ Niedobrze jest kochać abstrakcje
Nagradzany był także przez swoich (o czym już wspomniałem) m.in. w 1989 roku Medalem Bernarda Chrzanowskiego „Poruszył wiatr od morza”. Nagrodę wręczał prezes ZKP Józef Borzyszkowski. Ksiądz Pasierb wypowiedział wówczas słowa nawiązujące do znaczenia małej ojczyzny: „Dziękuję za motywację tej nagrody, tego medalu, jaką odczytuję z wygłoszonego tu werdyktu Kapituły. Zrozumiałem, że o to chodziło, by to, co bliskie, znamionować tym, co uniwersalne. Żeby widzieć Kaszuby i Pomorze w kontekście już nie tylko polskim, ale i europejskim. Ale polskim przede wszystkim. Zbliżać to, co nasze i małe, ku temu, co wielkie, nie pozwalając temu, co małe, bezkształtnie się rozpłynąć.
Małe ojczyzny uczą żyć w ojczyznach wielkich, w wielkiej ojczyźnie ludzi. Kto nie broni i nie rozwija tego, co bliskie – trudno uwierzyć, żeby był zdolny do wielkich uczuć w stosunku do tego, co wielkie i największe w życiu i na świecie. Chcąc uzyskać obywatelstwo Szwajcarii, trzeba najpierw zostać obywatelem jakiejś szwajcarskiej gminy. Wielka w tym jest mądrość.
Niedobrze jest kochać abstrakcje. Skupiając się na tym, co bliskie i nieduże, mamy jakąś pewność, że starczy nam na to serca, że to jest miłość na naszą miarę. I mamy jeszcze jedną szansę, lekcję życia, wynikającą z faktu, że to, co niewielkie, co nie rozciąga się bez granic, musi rosnąć w głąb i wzwyż. Tak rozwijają się korzenie, tak wznoszą się ku niebu gałęzie i liście i jest w tym jakaś nadzieja na owoce”.
░ Jak świętować rok Pasierba?
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie przewiduje wiele możliwości. Pasierb był księdzem, poetą, miłośnikiem sztuki, pisarzem, historykiem, kochał Kaszuby, Kociewie, Pomorze. Można popularyzować go na wiele sposobów.
Pojawiły się propozycje uwrażliwienia młodych ludzi i zwrócenia ich uwagi na historię sztuki w specjalnym konkursie polegającym na sfotografowaniu zabytków z ich wsi czy miast, z najbliższej okolicy. Obecnie jest wiele możliwości poznawania w ten sposób historii sztuki. Z jednej strony następują bowiem rewitalizacje miast, przywracające blask budynkom publicznym, a z drugiej strony remontuje się prywatne budynki, wymienia zabytkowe okna, dociepla bloki i kamienice, przykrywając je styropianem bądź niszcząc zabytkowe elewacje. Uchwycić te zmiany i chronić zabytki może również młodzież, chcemy ją uwrażliwić na piękne detale, na sztukę, jakiej przykłady można znaleźć także blisko domu.
W Pelplinie odbędzie się kolejny, już XVIII Pomorski Festiwal Poetycki im. Ks. Janusza St. Pasierba. Organizuje go Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Pelplinie, Liceum Ogólnokształcące im. ks. Janusza St. Pasierba i Miejski Ośrodek Kultury w Pelplinie. Zespół Szkół Ekonomicznych w Tczewie – kolejna szkoła imienia Pasierba – już zapowiedział opracowanie szlaku Pasierbowego, który można będzie poznać na przykład podczas wakacyjnych wędrówek.
Będą mniejsze i większe wydarzenia. Samorząd Tczewa zobowiązał się do odnowienia tablicy w domu przy ulicy Lecha 5, w którym mieszkał ksiądz Pasierb. Zrzeszeńcy z Grodu Sambora marzą o zorganizowaniu koncertu organowego ku jego czci w XIII-wiecznej farze, w kościele, do którego podążał przed laty chłopiec z ulicy Lecha: Janusz Stanisław Pasierb.
Chcemy promować twórczość Pasierba poprzez wystawę objazdową, która powinna trafić nie tylko do miejscowości z nim mniej lub bardziej związanych, takich jak: Tczew, Pelplin, Żarnowiec, Reda, Grudziądz, Kartuzy, Jastarnia, Gdańsk, Kamień Pomorski czy obecna w jego twórczości Tymawa nieopodal Gniewu. Będziemy o nim mówić podczas sesji popularnonaukowych oraz spotkań w oddziałach.
Kreatywność Pomorzan nie zna granic, więc myślę, że zapowiada się wiele innowacyjnych, interesujących inicjatyw.
| *Autor jest wiceprezesem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego odpowiedzialnym za sprawy Kociewia.
| Fotografie ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tczewie
Ambasadór Pòmòrzégò
Krësztof Kòrda | Tłomaczenié Bòżena Ùgòwskô
Co czerowało Radą Naczelną Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, że za patróna przëjãła Paserba? Pò kaszëbskù nie gôdôł, ale swòjim ùtwórstwã pòkôzôł, że miłotã do môłi tatczëznë mòże wërazëc nawetka bez znajomòscë ji jãzëka. Pòcwierdzenim na to je Medal m. Bernarda Chrzanowsczégò „Pòrësził wiater òd mòrza”, jaczi òtrzimôł òd Kaszëbów za „ùtwórstwò sztôłtëjącé dëchòwą skarniã Kaszëb i Pòmòrsczi”.
░ To zemia Christusa…
Baro òtemkłi, òdrzucający wszelejaczé nacjonalizmë i ksenofòbie – taczim człowiekã béł Janusz Stanisłôw Paserb.
Tak samò kòchôł Kòcewié, jak i Kaszëbë, czegò niechtërny regionalistowie na Kòcewim ni mògą zrozmiôc jesz 20 lat pò jegò smiercë, skòrno cenzurëją jegò wëpòwiésc, przëwòłóną niżi (co òznôczô, że wëcynają z ni pòzwã regionu-sąsada). Paserb wiele lat temù napisôł: „Galilejskô snôżota Kòcewiégò i Kaszëb, lato na Kaszëbach z céniama biôłëch, stolemnëch blónów, wanożącëch grzëpama, nad pòlama z dozdrzeliwającym żëtã, nad jasnyma bùlwiskama, nad cemnyma lasama, jezorama rozsëpónyma jak rëbié szëpë, nad lëpinama òd redotë krzikającyma! Leno Toskaniô mòże stanąc kòle ti ùsmiechniãti zemi. I jakże tu nie wierzëc, że je to zemia Christusa, chtëren chòdzył pò ni i òstôł ùkrziżowóny na Wejrowsczi Kalwarii, na chtërnã chòdzëło sã na Wniebòwstąpienié z pòbòżnym rozredanim z pielgrzimką z Rédë. Równo jawernym je to, że w Pùckù òbchôdóny je òdpùst sw. Piotra i Pawła, kò doch Pioter z drëchama rëbaczëlë na Hôwindze (…), a Matka Bòskô mieszkô w Swôrzewie, dokądka jô w deszczu pielgrzimòwôł na 8 séwnika. Zresztą apòstołowie to téż dwanôsce gromistëch kamów na pieglëszczu w stronã Rzucewa (…). Ùrzéka – jący kaszëbsczi swiat…”
Bògdón Wisniewsczi, wielelatny przédnik, a terô wiceprzédnik kòcewsczégò partu KPZ w Pelplënie, lubòtnik ùtwórstwa Paserba, w pismionie kòcewsczich partów, jaczé wëstąpiłë z ùdbą nadaniô 2013 rokòwi miona Paserba, scwierdzył, nawiązëjącë do pòwëższégò cytatu: „Taczich wëpòwiesców przefùlowónëch liricznym wezdrzenim na swiat i ùmiłowanim pòmòrsczi zemi, kùlturë, historii i tradicji skòpicą nalézemë ù Paserba. Nadto swiôdczą òne ò tim, że ks. Janusz St. Paserb béł òsoblëwim ambasadorã Pòmòrsczi, dostrzégającym ji niezwëczajną i pòmachtóną historiã, bòkadną i wieleôrtną tradicjã, a do te znaczeniowi cësk na dzeje Pòlsczi i Eùropë”.
░ Miniatura Eùropë Westrzódka
Patrón 2013 rokù béł òczarzony pòmòrsczim genius loci. Pisôł: „Zdrzącë na Kaszëbë, na Pòmòrzé, na Gduńsk, nie dô sã nie dozdrzec, że tu òsta zamkłô jakôs krëjamnota tegò dzéla zemsczi kùglë. To je jakbë Eùropa Westrzédnô w miniaturze, Eùropa Westrzódka. I w całoscë Eùropa, chtërna i dzysô mùszi żëc nec temere, nec timide, pòmidzë stolemama”.
Kògùm Paserb béł dlô lëdzy jegò czasów? Nadzwëkòwi runita, historik, eseista, pòéta. Béł ùczãstnikã wielnëch wôżnëch mòmentów historii, na ten przikłôd Kòngresu Pòlsczi Kùlturë, przerwónégò wprowadzenim wòjnowégò stónu, jak téż w 1992 rokù II Kòngresu Kaszëbsczégò.
Ùrodzył sã w rokù 1929 w Lubawie (òbòje rodzëce bëlë szkólnyma). Piãc lat pózni familiô Paserbów przecygła do Tczewa. Pò zdanim egzaminu dozdrzeniałotë w tamecznym liceùm, rozpòczął studia w seminarium w Pelplënie, a skùńcził je w 1952. Za wikarégò béł leno w dwóch parafiach: w Grëdządzu i w Rédze. Równak na stronach jegò ùtwórstwa pòjawiło sã wiele jinëch pòmòrsczich môlów, chtërne bëłë jemù òsoblëwò blisczé i na jaczé zdrzôł z ùwôżanim. W 1957 rokù òbronił doktorat na Akademii Katolëcczi Teòlogii (AKT) w Warszawie na spòdlim rozprawë ò malarzu Hermanie Hanie. Pòtemù sztudérowôł archeòlogiã, historiã kùńsztu i patrologiã w Rzimie (tu òbronił doktorat z archeòlogii) i na Kantonalnym Ùniwersytece we Fribùrgù (w Szwajcarii). Wiele rézowôł, òsoblëwie do òbëdwùch Amerików, Nordowi Africzi, na Blisczi Wschód. Òd 1963 rokù wëkłôdôł na AKT we Warszawie i w seminarium w Pelplënie. Na Warszawsczim Ùniwersytece dobéł habilitacjã. W 1972 rokù òstôł mù przëznóny titel profesora nadzwëczajnégò, a 10 lat pózni zwëczajnégò. Béł nôleżnikã wielnëch pòlsczich i zagranicznëch, kòscelnëch i swiecczich òrganizacjów, m.jin. Kòmisji Episkòpatu ds. Kòscelnégò Kùńsztu, Papiesczi Kòmisji Chrónieniô Artisticzny Spôdkòwiznë i Historii Kòscoła, Kòmitetu Pòùczënë ò Kùńszce Pòlsczi Akademii Pòùczënë, i wielnëch jinëch.
░ Nie je dobrze bëc rozlubionym w abstrakcjach
Nôdgrodama wëapartniwelë gò téż swòjińcowie (co jem ju nadczidnął), m.jin. w 1989 rokù Medalã Bernarda Chrzanowsczégò „Pòrësził wiater òd mòrza”. Nôdgrodã wrãcził przédnik KPZ Józef Bòrzëszkòwsczi. Ksądz Paserb wnenczas wëpòwiedzôł słowa nawlékającé do znaczeniô môłi òjczëznë: „Dzãkùjã za mòtiwacjã ti nôdgrodë, tegò medalu, jaką òdczëtiwóm z przëwòłónégò tu rozstrzëgnieniô Kapitułë. Jô zrozmiôł, że rozchòdzy sã ò to, cobë to, co blisczé, naznaczëwac tim, co ùniwersalné. Żebë Kaszëbë i Pòmòrzé widzec ju nié leno w pòlsczich jeleżnoscach, ale i eùropejsczich. Jednak w pierszi rédze w pòlsczich. Przëbliżëwac to, co nasze i môłé, temù, co wiôldżé, nie dozwôlającë, bë to, co môłé, òstało bezsztôłtno znikwioné.
Môłé òjczëznë ùczą żëc we wiôldżich òjczëznach, we wiôldżi òjczëznie lëdzy. Chto nie stoji ò to, co blisczé, i tegò nie rozwijô – cãżkò miec wiarã, że mdze w sztãdze skrzesac wiôldżé wseczëca w òd-niesenim do tegò, co wiôldżé i nôwiãk- szé w żëcym i na swiece. Chcącë ùdostac szwajcarsczé òbiwatelstwò, nôprzód nôleżi sã stac òbiwatelã jaczis szwajcarsczi gminë. W tim je wiôlgô mądrosc.
Nie je dobrze bëc rozlubionym w abstrakcjach. Dôwającë bôczënk temù, co blisczé i môłé, mómë jakąs gwësnotã, że na to nama sygnie serca, że to je miłota na naje mòżlëwòscë. I mómë jesz jednã òrãdz, lekcjã żëcégò, chtërna zaswiôdcziwô ò prôwdze, że to, co nie je wiôldżé, co sã bezkùńcowò nie rozcygô, mùszi rosc w głąb i w górã. Tim spòsobã rozwijają sã kòrzenie, a do nieba wznôszają sã gałãze i lëstë i w tim je jakôs nôdzeja na brzôd”.
░ Jak ùczestnic rok Paserba?
Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié dopùszcziwô wiele mòżlëwòsców. Paserb béł ksãdzã, lirikã, lubòtnikã kùńsztu, pisôrzã, historikã, kòchôł Kaszëbë, Kòcewié, Pòmòrskã. Jegò mòże rozpòmiónowac na wiele spòsobów.
Apartną ùdbą je specjalny kònkùrs, pòlégający na zrobienim òdjimków stôrodôwnotów z nôblëższégò òkòlégò miastów czë wsów, mdący zachãcbą adresowóną do młodëch lëdzy, z zamësłã, bë jich ùwrazlëwic i sczerowac jich bôczënk na historiã kùńsztu. Dzysdnia je wiele mòżlëwòtów pòznôwaniô taką drogą dzejów kùńsztu. Kò z jedny stronë prowadzoné są rewitalizacje miastów, doprowôdzô sã pùbliczné bùdinczi do jich pierszégò widzałégò wëzdrzatkù, a z drëdżi remòntowóné są priwatné bùdinczi, wëmieniwóné stôrodôwné òkna, òcepliwóné scanë bloków i mieszkaniowëch bùdacjów przez przëkrëcé jich sztuczną òbkładzëną abò zniszczenié dôwnégò bùtnowégò pòzdrzatkù. Młodzëzna mòże wëchwëcëc te pòz- mianë i téż miec starã ò zaòstałoscë, chcemë jã ùwrazlëwic na snôżé drobnotë, na kùńszt, jaczégò przëkładë jidze nalezc w nôblëższim òbrëmim.
W Pelplënie pòstãpny, ju XVIII rôz, òdbãdze sã Pòmòrsczi Pòéticczi Festiwal miona ks. Janusza St. Paserba. Je òn òrganizowóny wëcmanim przez Zrzesz Wëżigimnazjowëch Szkòłów w Pelplënie, Òglowòsztôłcącé Liceùm miona ks. Janusza St. Paserba i Miesczi Òstrzódk Kùlturë w Pelplënie. Zrzesz Ekònomicznëch Szkòłów w Tczewie – pòstãpnô szkòła miona Paserba – ju zapòdała òpracowanié Paserbòwégò szlachù, chtëren mdze mòżna pòznac chòcbë òb czas latnëch wanogów.
Wëdarzenia mdą mniészi i wiãkszi wôdżi. Tczewskô samòrządzëna zòbòwiąza sã do òdnowieniô tôflë na bùdinkù przë ùlëcë Lecha 5, w jaczim mieszkôł ks. Paserb. Zrzeszińcóm z gardu Sambòra roji sã ùtczenié pamiãcë ò nim przez zòrganizowanié òrganowégò kòncertu w XIII-wieczny farze, kòscele, do jaczégò lata temù maszerowôł knôp z szaségò Lecha: Janusz St. Paserb.
Chcemë ùtwórstwò Paserba rozkòscérzac przez òbjazdowi wëstôwk, chtëren bë miôł trafic nié leno w môle mni czë barżi z nim sparłãczoné, taczé jak: Tczew, Pelplën, Żarnówc, Réda, Grëdządz, Kartuzë, Jastarniô, Gduńsk, Kamiéń Pòmòrsczi czë wzmiónkòwónô w jegò dokazach Tëmawa kòle Gniewù. Mdzemë rozprôwiac ò nim òb czas pòpùlarnonôùkòwëch sesjów i zéńdzeniôw w partach.
Kreatiwnosc Pòmòrzôków je nieòdgadłô, tak tej jem dbë, że zapòwiôdô sã wiele innowacyjnëch, cekawëch inicjatiwów.
