Słowotwórstwo kaszubskie różni się od ogpolskiego odmiennym nieraz wykorzystaniem na ogół wspólnych technik derywacyjnych i kompozycyjnych, zwł. funkcją i dystry- bucją określonych fonnantów, wśród których sporo archaicznych, np. -bcr. ùczba, pol. ùczenie; -ã: cełã, pol. cielę obok ciełak; -ica (fem. i demin.): bardawica, pol. brodawka, warbłëca 'samica wróbla’; -(ow)iczé: bòrowiczé 'krzew borówki; -iszcze | -ëszcze: grabłëszcze, rżëszcze, pol. grablisko, rżysko; -ota: jednota, miło- ta, pol.jedność, miłość’, -owac’. zapisowac, pol. zapisywać; -w«/c|| -ënk: malënk, pol. malowanie, malowidło; nô-: nôlepi, pol. najlepiej; są-: sącelnô 'o ciężarnej kro- wie’. Słowotw. kasz. cechują duże możliwości hipokoryzacyjne (-> spieszczenia), nie tylko rzeczowników, ale przymiot. i przysłówków, np. daleczczi i daleczkò, zaimków, np. nick 'nic’, liczebników, np. pihck 'pięć’, dwòjiczkò 'dwoje’, czasowników, np. dajczkac, ròbkac, używanych w zwrotach do dzieci. Pierwszy pełny opis sychroniczny słowotw. kasz. dał F. Lorentz w -> Gramatyce pomorskiej (LGP s. 655-867), uwzględniając najpierw część mowy, potem typ słowotw., nast. formaaty, dając na koniec (np. rzeczownika) przegląd wg „działów znaczeniowych” (np. nomina agentis). Częściowo materiały kasz. ujął W. Cyran, Tendencje słowotwòrcze w gwarach połskich (Łódź 1977). Lit.: Br-Tr 87-110; E. Wrocławska, Slowotwórstwo w „Gramatyce pomorskief’ i w innych dzielach Friedricha Lo- rentza, w: NDPom 3, s. 99-104; M. Milewska, Kaszubskie augmentativa z sujiksem *-iśće || * -isko, w: NDPom 5, 2003, s. 107-19. JT SMOCZYNSKi PAWEŁ (1914-79), slaw. i polonista, dialektolog, onomasta i badacz mowy dzieci, prof. UMCS w Lublinie, ur. w Nowem nad Wisłą gdzie ukoriczył szkołę podst., potem gimn. w Pelplinie (1933), studia polonist. pod kier. -> H. Ułaszyna na UP wP. (1937). Pod wpływem -> Z. Stiebera w Łodzi zajął się ba-daniem kaszubszczyzny. Interesowały go gł. zmiany, jakie zaszły w niej od czasu badari innych badaczy czy wcześniejszych opisów, a zatem ukazał zmiany w mowie Sławoszyna od czasów -> F. Ceynowy (Stosu- nek dzisiejszego dialektu Sławoszyna do języka Cenowy; 1956), Luzina od badari -> K. Nitscha w 1901 (Zmiany językowe w Luzinie w ostatnich pięćdziesięciu la- tach; 1955), Brodnicy od badari -> L. Bi- skupskiego (Zmiany w kaszubskim dialekcie okolic Brodnicy (na tle podobnych w innych diałektach kaszubskich), SFPS 4, 1963, s. 23-38) i w Kętrzynie (O socjologicznym podłożu nowszych zmian w kaszubskim dialekcie wsi Kętrzyno; 1964). Napisał rozprawę Wsprawie zmian lć-g na Kaszubach w zachodnich dialektach pòłnocnopołskich (1958), uznając tzw. -> afrykatyzację łć g w ć, cz i dź, dż za zjawisko późne. Oprac. indeks wyrazów i form do -> Gramatyki pomorskiej F. Lorentza (1962) i poddał gruntownej krytyce jego Pomoranisches Wòrterbuch (1963), potwierdzając i poszerzając zastrzeżenia Nitscha. Z nazw własnych próbował ob- jaśnić nazw. Ceynowa od nazwy młyna Cejn w Czechach. Zajął się wymiennością nazw wsi Chałupy (wcześniej Budziszowo, Nicponia, Cejnowo) na płw. Hel. Do Małego atlasu gwar polskich (MAGP) oprac. 6 punktów kasz.: Nowy Barkoczyn, Chwaszczyno, Luzino, Minkowice, Sławoszyno, Strzepcz i Żukowo, a do AJK: Kętrzyno i Mirachowo (wraz z -> Z. To- poliriską) oraz Kamienicę Szlach. (razem z Z. Stieberem). Był opiekunem nauk. -> H. Gómowicza, oceniał prace doktorskie E. Brezy i J. Tredera (-> afrykatyzacja, gwara luziriska, gwara żarnowiecka). Lit.: E. Breza, Z. Brocki, Pomer 1979 nr6, s. 31-2. EB SMOLER JAN ARNOŚT (1816-1884), panslawista i folkorysta łuż., uczeri -> J. Purkiniego (u niego zaś był nauczycielem domowym) i F. Ćelakowskiego we Wr., gdzie poznał -> 1.1. Sriezniewskiego i mógł spotkać -> F. Ceynowę, dla którego wzorami być mogły jego pismo „Maćica Srbska” i szkolny samouczek jęz. Mały Serb (1841), gdzie też oryg. projekt ortografii. Zebrał i wydał pieśni łuż. (druk 1841, 1843), napisał wiele nauk. artykułów. W 1864 przetłum. na niem. część opisową -> A. Hilferdinga Ostatki slavjan… (-> Skôrb kaszébsko-słoyjnskjé mòvé, Zarés do grammatikj…). Lit.: Bukow Reg 22; E. Siat- kowska, Rodzina języków zachodmosiowiah- skich. Zarys historyczny, W. 1992, s. 321. JT
Źródło: Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, pod red. J. Tredera, wyd. 2 popr. i poszerz., Gdańsk 2006, s. 252-253.