Młodokaszëbi z Westrzódka i Nordë

Krzysztof Korda | Tłomaczenié D.M.

Źródło: Pomerania, nr 5, 2012 

Z Młodokaszëbama z Kòscérznë i Nordë donądka parłãczëlë sã przédno Aleksander Majkòwsczi i Léón Heyke. Równak na kartësczi, kòscersczi, pùcczi i wejrowsczi zemi ùrodzylë sã, abò żëlë i robilë téż jiny, mni znóny Młodokaszëbi.

W Kòscérznie òd zôczątkù XX wiekù pòjawiałë sã kaszëbsczé jinicjatiwë. Nôprzódka pòwstało, w 1907 rokù, Verein für Kaschubische Volkskunde(Kaszëbsczé Lëdoznôwczé Towarzëstwò). Jegò nôlëżnikama bëlë na pòczątkù téż Młodokaszëbi, w tim Aleksander Majkòwsczi. Równak pózni wëcopelë sã z ti sto-wôrë, bò bòjelë sã germanizacji Kaszub. Mòdłã i przikładã dlô młodëch Kaszëbów w tim cządze bëlë Gùlgòwsczi, chtërny nad wdzydzczima jezorama promòwelë i rozwijelë kaszëbiznã.

W tim dzélu regionu wëchòdzył òd 1908 rokù „Grif” Majkòwsczégò, a w 1911 w Kòscérznie miôł plac kaszëbskò-pòmòrsczi wëstôwk. Pòwstôwało òkrãżé, chtërno przëchłoscëło lubòtników Kaszub abò lëdzy, jaczi dopiérze pòd cëskã rësznotë zajinteresowelë sã swòjima stronama, swójszczëzną. Pòchòdzëlë z roz-majitëch môlëznów, w wiele z nich téż òstawilë swòje szlachë. Niżi przedstôwióm w skrócënkù òpisënczi wikszoscë Młodokaszëbów z tëch strón.

░ Z westrzédnëch Kaszub

Francëszk Sãdzëcczi (1882–1957)ùrodzył sã w Rotenbarkù pòd Kòscérzną. Béł gazétnikã, pùblicystą, pisarzã i kaszëbsczim dzejarzã. Ùcził sã w pòwszechny szkòle w Sarnowach krótkò Rotenbarkù, a pózni w Kòscérznie w tamecznym progimnazjum. Całowné strzédné wësztôłcenié ùdostôł na kòrespòndencyjny ôrt. Robił na gbùrstwie, a òd 1904 rokù béł kòrespòndentã pismiona „Gazeta Gdańska” i autorã lëteracczich dokazów. Wespółrobił z Majkòwsczim, chtëren wëdôwôł wnenczas „Drużbã”, dlôte czedë pòwstôł „Grif”, òstôł jegò wespółredaktorã. Zbiérôł lëdowé bôjczi i pùblikòwôł je w „Grifie”. Brôł ùdzél w zjezdze kaszëbsczich pisarzów w 1910 rokù, jaczégò célã bëło ùrównanié kaszëbsczégò pisënkù. Wespółòrganizowôł kaszëbskò-pòmòrsczi wëstôwk w Kòscérznie. Pózni dzejôł razã z Wiktorã Kùlersczim, m.jin. w pismionie „Gazeta Grudziądzka”. W midzëwòjnowim czasu mieszkôł i robił we Gduńskù, tam ùmarł.

Francëszka Majkòwskô (1882–1967) ùrodzëła sã w Kòscérznie, bëła sostrą Aleksandra Majkòwsczégò. Jinteresowa sã kaszëbizną, òsoblëwie wësziwkã. Pò skùńczenim edukacji w Kòscérznie robiła jakò szkólnô niemiecczégò jãzëka w Warszawie i Łodzë. W 1912 rokù zamieszka w Sopòce i włączëła sã w òrganizacjã kaszëbskò-pòmòrsczégò mùzeum, równak ten dzél ji żëcô skùńcził sã razã z wëbùchniãcym wòjnë. W tim czasu żëła przédno z przedôwaniégò wësziwkù. W midzëwòjnowim czasu zòrganizowała pôrãdzesąt wëstôwków kaszëbsczégò lëdowégò kùńsztu. Pò drëdżi wòjnie robiła nôprzódka w Kartuzach (w kaszëb-sczim mùzeum), a pózni w Wejrowie. Je pòzywónô ùsôdzcą wejrowsczi szkòłë wësziwkù.

Bòlesłôw Lipsczipòchòdzył z Òdrów. Pò egzaminie dozdrzeniałotë, zdónym w Chełmnie, w 1910 rokù sztudérowôł prawò we Wrocławiu. W latach 1918–1920 béł Kòmendantã Kaszëbsczégò Òkrãgù Wòjskòwi Òrganizacji Pòmòrzô [Organizacja Wojskowa Pomorza], a pózni òsobistim sekretérą wòjewòdë Sztefana Łaszewsczégò. Òd 1920 rokù béł starostą w Pùckù, a pòtemù pierszim mòrsczim starostą w Wejrowie.

W Zjezdze Młodokaszëbsczim brôł ùdzél ksądz Bernat Łosyńsczi (1865–1940) z Serakòjc, ale nie òstôł nôlëżnikã ti òrganizacji. Sparłãcził sã z procëmnym wedle Młodokaszëbów Towarzëstwã Drëchów Kaszub [Towarzystwo Przyjaciół Kaszub].

Związóny z Młodokaszëbama bëlë téż Léón Lnisczi z Kòscérznë, pòmòcniczi redaktór „Grifa” w kòscersczich czasach. W zjezdze w 1912 rokù we Gduńskù wzął téż ùdzél Henrik Tempsczi, zemiańsczi syn z Sobącza.

░ Z nordowëch strón

Léòna Heyczi (1885–1939) ùrodzonégò w Cerzni w wejrowsczim krézu, nie je mùsz szerzi przedstawiac. Je òn rechòwóny do „wiôldżi trójcë” Młodokaszëbów. Wiele ju òstało ò nim napisóné, téż w cządnikù „Pomerania”. Autór znónégò dokazu Dobrogòst i Miłosława w młodëch latach ùcził sã w wejrowsczim gimnazjum, do chtërnégò chòdzëlë téż jiny Młodokaszëbi, m.jin. Gùstôw Pòbłocczi(1840–1915).Pòchòdzył òn z Łãżëców niedalek Rëmi. Egzamin dozdrzeniałotë zdôł w Chełmnie w 1966 rokù. Pò kapłańsczich swiãceniach w Pelplënie w 1870 rokù béł wikarim w Tuchòlë i òd 1872 w Chełmnie. Robił téż jakno administratór w Kòronowie (òd 1887) i Dzałdowie (òd 1888), pózni béł probòszczã w Kòkòszkòwach (1889) i we Wtelnie òd 1905 rokù. Jegò miłotą bëła leksykògrafiô i lëteratura. W 1876 rokù przërëchtowôł Słownik Kaszubski, wëdôł gò jesz rôz w 1887 rokù jakò Słownik kaszubski z dodatkiem idiotyzmów chełmińskich i kociewskich. Ògłosył wiele artiklów w wëdôwiznach Nôùkòwégò Towarzëstwa w Toruniu. Brôł ùdzél w zéńdzenim Młodokaszëbów we Gduńskù w 1912 rokù, a w „Grifie” òpùblikòwôł artikel „Doktor Cenôwa”.

W Łãżëcach ùrodzył sã téż Édmùnd Roszczinialsczi(1888–1939).Sztôłcył sã w gimnazjum w Chònicach i w Wejrowie, dze zdôł maturã w 1907 rokù. Béł nôlëżnikã krëjamny filomacczi òrganizacji. Sztudérowôł w Pelplënie, dze zapisôł sã do kòła kaszubòlogów. Òb czas jednégò z zéńdzeniów wëgłosył referat „Òdniesenia rolné na Kaszëbach”. Pò kapłańsczich swiãceniach béł wikarim w Drzëcymiu, w parafii czerowóny przez przédnika Młodokaszëbów ksãdza Jignacégò Cyrã. W czas pierszi wòjnë òstôł pòwòłóny do wòjska, a pò demòbilizacji robił w Grëdządzu (1918–1920). W latach 1920–1924 béł katechetą w seminarium dlô szkólnëch w Wejrowie, a òd séwnika 1924 probòszczã w Wejrowie. Wëdôł wnenczas mònografiã wejrowsczi kalwarii. Zdżinął, zabiti przez SS, w lëstopadnikù 1939 rokù w Cewicach kòl Lãbòrga.

Wôżną rolã dlô Młodokaszëbów z wszëtczich strón òdegrôł Ferdinand Bieszk(1854–1925). Ùrodzył sã w Kòleczkòwie. Sztôłcył sã w gimnazjum w Wejrowie, dze zdôł téż maturã. Tam béł nôlëżnikã, a nawetka prezesã krëjamnégò kòła filomatów Wiec. Pòzni sztudérowôł w Królewcu matematikã, fizykã i filozofiã. Za wëgłaszanié na Kaszëbach mòwë pò pòlskù nie dostôł zgòdë na skłôdanié państwòwégò egzaminu „pro facultate docendi”. Òd 1890 rokù mieszkôł w Badeńsczim Fribùrgù. Tam stôł sã dëchòwim prowadnikã Pòlôchów. Westrzód lëdzy, chtërnyma sã zajimôł, bëlë téż pózniészi Młodokaszëbi: Kamil Kantak, Jón Karnowsczi, Paweł Spandowsczi, Michôł Szuca czë Léón Heyke.

Wiôldżi ùróbk dlô kaszëbiznë òstawił Jón Patock (1886–1940),pòchôdający ze Strzelna w pùcczi zemi. Béł fòlkloristą i szkólnym. Skùńcził w 1908 rokù seminarium dlô szkólnëch w Kòscérznie. Robił jakò szkólny w Strzelnie, Chiloni, Gòscëcënie, a pózni jakò czerownik elementarnëch szkòłów na Rãbie i w Żu-kòwie. Òd 1920 rokù béł zastãpcą szkòłowégò szpektora w Kartuzach, a òd 1925 rokù szkòłowim szpektorã w Sëlëczënie, òd 1925–1926 w Brodnicë, a òd 1930 rokù w Grëdządzu. Òd 1932 rokù ùcził w priwatnym gimnazjum założonym w Gdini przez Téófila Zegarsczégò (drëcha Jana Karnowsczégò, kaszubòloga). Òstatné lata robòtë spãdzył jakò rektór grëdządzczi pòwszechny szkòłë. 4 séwnika aresztowóny przez Niemców. Ùmarł 3 łżëkwiata 1940 rokù w Grëdządzu.

Wiôldżi cësk na jegò dzejanié miôł Friedrich Lorentz, òbëdwaji bëlë nôlëżnikama Verein für Kaschubische Volkskunde. Patock spisywôł lëdowé spiéwë i przëspiéwczi do tuńców z pùcczi zemi. Òpùblikòwôł je m. jin. w młodokaszëbsczim „Grifie”. Za baro wôżny w jegò ùróbkù je ùznóny zbiér lëdowëch spiéwów Kòpa szãtopórk (wëdóny w 1936 rokù). Jegò dzejanié bëło pòdskôcënkã dlô ùtwórstwa kaszëbsczich pisarzów, taczich jak: Klémãs Derc, Francëszk Fenikòwsczi, Stanisłôw Janke.

W Zjezdze Młodokaszëbów brelë téż ùdzél jiny ùczãstnicë z Nordë, m.jin. Witold Kùkòwsczi (1882– 1939) ùrodzony w Chełmnie, ale sparłãczony z Kòlibkama (gimnazjalny drëch Kamila Kantaka) pòdjimca, załóżca Diskòntowégò Bankù w Bëdgòszczë (òd 1917 rokù miôł òddzél we Gduńskù, a jegò direktorã béł Michôł Szuca).

Z Młodokaszëbama wespółrobił kòl kaszëbskò-pòmòrsczégò mùzeum w Sopòce Antoni Miotk (1874–1942) – kùpc, spòlëznowi i partijny dzejôrz. Ùrodzył sã w Lewinkù krótkò Strzépcza. Béł jednym z aktiw-nëch nôlëżników amatorsczich teatrów i rozmajitëch pòlsczich spòlëznowëch òrganizacjów.

Z Towarzëstwã wespółdzejôł téż Józef Klebba, ùrodzony w 1860 rokù w Żelëstrzewie, méster kòwalsczi z Kòsôkòwa, kaszëbsczi dzejôrz, autór anegdotów, kaszëbsczich wiérztów i gôdków.

Z Nordë pòchòdzył Sztefón Dąbrowsczi(1882–1945). Ùrodzył sã w Strzebielënie. Pò skùńczenim gimnazjum w Wejrowie sztudérowôł prawò. Òb czas sztudiów w Mònachium nôlëżôł do Akademicczégò Towarzëstwa Vistula, jaczégò liderã béł Aleksander Majkòwsczi. Pózni sztudérowôł w Królewcu. Òd 1911 r. prowadzył familijny majątk w Dôlmiérzu. Gwës rëchlészô znajemnota z Majkòwsczim miała cësk na jegò wstąpienié do Młodokaszëbów. Béł w karnie òrganizatorów Młodokaszëbsczégò Zjôzdu w czerwińcu 1912 rokù, a pòtemù òstôł nôlëżnikã kòmisji (pózni kòmitetu), chtërna miała sã zajimac pòwstanim kaszëbsczégò mùzeum w Sopòce (kùńc kùńców pòwstało òno w 1913 rokù, ale w pierszim dzélu dzãka staróm samégò Majkòwsczégò). Dąbrowsczi doradzywôł w sprawach prawny òbronë Pòlôchów. W latach 1918–1920 òstôł nôlëżnikã krézowi lëdowi radzëznë w Wejrowie. Òd 1920 rokù béł kòmisaricznym starostą w Wejrowie, a w midzëwòjnowim czasu nôleżôł do Sejmikù i Krézowégò Wëdzélu w Wejrowie, a téż do Sejmikù i Wòjewódzczégò Wëdzélu kòl Krajewégò Starostwa w Toruniu. Òd 1928 do 1935 pòsélc na Sejm, nôprzódka sparłãczony z PSL „Piast”, a òd 1930 z Nôrodno-Chłopsczim Agrarnym Partã [Narodowo-Chłopskie Stronnictwo Agrarne (pózni: Chłopskie Stronnictwo Rolnicze)].

Przëtomny na Młodokaszëbsczim Zjezdze we Gduńskù béł téż doktór z Pùcka, Józef Żënda, chtëren òb czas zdënkù Pòlsczi z mòrzã witôł w miono kaszëbsczégò lëdztwa wëchôdającégò z banë gen. Józefa Hallera.

W pòstãpnym dzélu przedstôwimë Młodokaszëbów z bùtna Pòmòrzô. Bëlë bò i taczi, co dzejalë w Pòz-naniu, Warszawie, Łodzë i Krakòwie.