Tczëwôrtny szkólni kaszëbsczégò jãzëka,
z lëżnoscë dzysdniowégò swiãta chcemë Wama baro pòdzãkòwac za wszëtkò, co dotëchczôs Wa zrobilë dlô kaszëbsczi sprawë, a téż żëczëc wiele cekawëch ùdbów na pòdskacającą kaszëbską stegnã ze szkòłownikã, niegasnący energie, ùcechë z robòtë z dzecama a młodzëzną.
_______
9 września 2022 r., jeszcze przed galą wręczenia nagród „Bëlny Szkólny”, odbyło się 23. posiedzenie Zarządu Głównego ZKP tej kadencji. Podczas zebrania ZG ZKP podjęło m.in. uchwałę 15/2022 w sprawie ustanowienia Dnia Edukacji Kaszubskiej.
Jej treść brzmiała następująco:
„1. Dzień 7 września obchodzony będzie jako Dzień Edukacji Kaszubskiej.
2. Ustanowiony jest on na pamiątkę uchwalenia Ustawy o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425), która umożliwiła organizację nauczania języka kaszubskiego w szkołach.”
7 września będzie więc niezwykle ważnym dniem dla społeczności kaszubskiej – Dniem Edukacji Kaszubskiej. Święto to będzie okazją do organizacji dyskusji, konferencji i wydarzeń poświęconych edukacji kaszubskiej, ale także podziękowań dla nauczycieli i wręczenia corocznej nagrody “Bëlny Szkólny”.
Trzy dekady temu pierwszymi szkołami z nauczaniem języka kaszubskiego były Kaszubskie Liceum Ogólnokształcące w Brusach i Szkoła Podstawowa w Głodnicy.
Podczas tegorocznej gali wręczenia nagród “Bëlny Szkólny” Danuta Pioch, przewodnicząca Rady Języka Kaszubskiego, przedstawiła 30-letnią historię edukacji kaszubskiej.
„Trzëdzescelecé kaszëbsczi edukacje
Danuta Pioch
Gduńsk 9 séwnika 2022 rokù
Drodzy, tak licznie tu zgromadzeni, przyjaciele edukacji kaszubskiej. Wszyscy znamy utwór „Polskie kwiaty”, w którym słuchamy m.in. takich słów:
Tam właśnie teraz rozkwitły kwiaty.
Stokrotki, fiołki, kaczeńce i maki.
Pod polskim niebem w szczerym polu wyrosły
Ojczyste kwiaty.
W ich zapachu urodzie jest Polska.
Szanowni i dostojni Goście, Panie Prezesie, i Wy, stolemowe kamienie oświaty kaszubskiej (samorządowcy, nauczyciele, działacze) – to nie przypadek, że spotkaliśmy się pod Polskim Niebem – wszak ta sala nosi taką właśnie nazwę. Jesteśmy pod polskim niebem – w przenośni i dosłownie. Choć zgromadziliśmy się z okazji wielkiego święta kaszubskiej edukacji, to pamiętajmy, co już wielcy Kaszubi mówili, że „co kaszubskie to polskie” (A. Majkowski); a ksiądz Bernard Sychta głosił: „Kaszuby nie należą do Polski… one są Polską”. Zatem polskie niebo jest też niebem kaszubskim. A pod tym polsko-kaszubskim niebem zgromadziły się dziś najpiękniejsze kwiaty, jakie mogły wyrosnąć na ziemi ojców. Witam Was serdecznie. Siostra Barbara Ponichter, autorka przywołanej pieśni, wymienia w niej różne kwiaty, a ja dodam jeszcze, że najwięcej pod kaszubskim niebem, w ogrodzie edukacji kaszubskiej jest słoneczników. Ten kwiat jest specyficzny, on zawsze odwraca się twarzą do słońca. Stąd moje kolejne skojarzenie – jesteście słońcami edukacji kaszubskiej na polsko-kaszubskim niebie.
Dozwólta tej drëszë, że przëbôczimë so razã czile wôżniészich sztótów z trzëdzescelatny historie kaszëbsczi edukacje. Nie dô sã pòwiedzec w krótczim wëstąpienim ò wszëtczich pòdjimiznach i nie dô sã wspòmnąc wszëtczich dzejarzi i szkólnëch. Tej wëbaczta, jeżlë jaczis nôzwëskò tu nie padnie. Wszëtczim równo jesmë baro wdzãczny za starã, serce, czas i sëłë pòswiãconé dlô rozwiju kaszëbiznë.
– Bëłë rozmajité próbë pòkôzaniô, że dlô dérowaniô kaszëbiznë wiôldżé znaczenié bë mògła miec edukacjô: w midzëwòjnowim cządze pòwstałë pùblikacje (W. Pniewski, Potrzeba regionalizmu w szkole; S. Brzęczkowski, Nauczycielstwo a sprawa kaszubska), co traktowalë ò tim, ale nie ùdało sã tëch dejów wprowadzëc w szerszim zôkrãżim.
– Pò wòjnie też nie bëło letkò, dopiérze 1956 rok przëniósł zelgã i pòwstało Zrzeszenié Kaszëbsczé, przesztôłconé w 1964 rokù w KPZ; tu zrodza sã dejô dozéraniô jãzëka i kùlturë kaszëbsczi i wiele pòdjimiznów w tim zôkrãżim dzeje sã do dzysô za jegò sprawą.
– W 1963 rokù zaczął wëchadac cządnik „Biuletin”, przesztôłcony w 1965 rokù w Pòmeraniã. Kaszëbi zwëskelë swòje pismiono, w jaczim mòglë czëtac ò wszëtczim, co sã dzeje w jich òbrëmim.
– W 1972 rokù òstôł pòwòłóny do żëcégò nôstarszi kònkùrs, a je nim „Rodnô Mòwa”. Są dzysô z nama słuńca kaszëbsczi edukacje, co, nimò wiôldżich przeszkòdów, doprowadzëłë do jegò przeprowadzeniô i ùgwësnieniô pòd najim niebã. Kłónióm sã Wama wszëtczim baro nisko, òsoblëwie Tobie Brunkù Cërocczi, Hùberce Léwno, i Wama szkólnym z Bòrzestowsczi szkòłë, bò dzãka Waji deje wiele szkólnëch zrozmiało w drãdżich kòmùnisticznëch czasach, że kaszëbizna je wôrtnotą.
– W 1981 r. pòwstałë pierszé materiałë do edukacje regionalny (J. Tréder, Elementy kaszubszczyzny w szkole średniej”; R. Karwacczi, Literatura kaszubska w szkole podstawowej i średniej).
– W tim samim roku KPZ òpracowało swój program sparłãczony z regionalizacją naùczaniô w szkòłach.
– To béł milowi kam do rozpòczãcô szerszi diskùsje z wëszëznama òswiatowima (w tim sztóce z Gduńsczim Kùratorium Òswiatë).
– Pòd niebò kaszëbsczi edukacje dorzesziwałë pòstãpné ji słuńca: profesor Jerzi Tréder òdemkł w 1982 rokù na GÙ pierszé Studium Pòdiplomòwé Wiédzë ò Pòmòrzim, chtërno òstało baro żëczno przëjãté przez strzodowiszcze i pòwtórzoné jesz dwa razë.
– KO dało swój zelony wid w 1987 rokù, czedë przëszła zgòda na realizowanié kaszëbskò-pòmòrsczi tematiczi regionalny w òbrëmim òbrzészkòwëch programów naùczaniô hùmanisticznëch zajmów w szkòłach.
– W 1989 rokù zrodza sã w kaszëbsczi spòlëznie wiôlgô pòtrzébnota ùczeniô sã pisënkù i czëtaniô w òjczëstim jãzëkù i tak rëgnął lektorat kaszëbsczégò jãzëka w Instituce Pòlsczi Filologie, a prowadzył gò tedë prôcownik GÙ Mark Cëbùlsczi.
– Tak rozkrącony machinë nie szło ju zascygnąc. W 1989 KPZ pòdjãło ùchwôlënk ò ùtwòrzenim kaszëbsczégò liceùm, a òswiatowé wëszëznë w òsobach gduńsczégò i bëdgòsczégò kùratora òswiatë temù przëstojiwałë. Tu òsoblëwie chcemë sã pòkłónic wastnie kurator Danuce Kledzykòwi, chtërna òd samégò zôczątkù swòjégò bëcô na ùrzãdze nie òdmôwiała Kaszëbóm prawa do dzejaniô w szkòłach na rzecz edukacje w rodny mòwie. Wasta Józef Słomińsczi przë wspiarcym profesora Józefa Bòrzëszkòwsczégò i czile jinszich dzejarzi wprowadzył dzeło w żëcé. W tim dzele wspiérało gò wiele jinszich personów, jak chòcbë sedzący tuwò prezes Jón Wërowińsczi, co béł tedë w pòlsczim parlamence.
– Równoczasno w môlinczi Głodnicë ùwijôł sã téż nôlepszi Kaszëba westrzód Góralów – Witk Bòbrowsczi, chcący ùdokaznic władzóm na krajowëch stãpieniach, że Kaszëbóm je nót ùmòżlëwic edukacjã w swòji rodny mòwie.
– Brzadã tëch dzejaniów bëło wprowadzenié nôùczi kaszëbsczégò jãzëka w 1991 rokù w dwùch szkòłach: KLO w Brusach i Spòdleczny Szkòle na Głodnicë. I to je nen nôwôżniészi milowi kam, òd jaczégò zaczinómë datowac 30-latné dzeje fòrmalny kaszëbsczi edukacje.
– Za tim wëdarzenim pòsëpałë sã, jak z miecha kaszëbsczégò stolema, pòstãpné milowé kamë: nót bëło nowëch kònkùrsów, kùrsów pisënkù, wëdôwiznów, dolmaczënków, dosztôłcaniô szkólnëch.
– Skrzidła kaszëbsczi edukacje sã zagãscëłë, czedë Ùstôw państwòwi z 07.09.1991 wprowadzył w szkòłowé òbrëmié wôżny articzel 13., co gôdôł, że szkòła je òbrzeszonô do stwòrzeniô ùcznióm mòżlëwòtë pòdtrzimiwaniô swòji jawertnotë.
– Òdezwôł sã téż pòstãpny rôz pałac kaszëbsczi królewiónczi – GÙ dôł òd 1993 rokù mòżnotã dorzeszeniô do programù sztudéróm filologie pòlsczi kaszëbisticzny specjalizacje.
– W 1995 rokù CEN ùtwòrził etat kònsultanta ds. edukacje regionalny – òbjãła to stanowiszcze R. Mistarz, 5 lat pózni w ti jednostce dzejôł metodiczny doradca dlô szkólnëch kaszëbsczégò, chtëren pózni przeszedł do kartësczegò PODN, ùtwòrzonégò przez nôlepszą Kaszëbkã z górów – Janinã Kwietniową – chtërna bëła przez wiele lat starostą kartëską, ale jesz jakno metodik CEN-u dzejała dlô rozkòscérzaniô kaszëbsczi edukacje regionalny.
– W 1995 r. dr Kazmiérz Kòssak-Główczewsczi i dr Wanda Frankewicz – prôcownicë nôùkòwi GÙ – òtmikają SERiA i co wicy robią to w terenie (pierszi rôz w dzejach ti ùczbòwnie studia wëchôdają za ji mùrë); nôpierwi w Serakòjcach (tu téż za sprawą J. Kwietniowi), pózni w Wejrowie i Kòscérznie. Szkólny bierzą w nich chãtno ùdzél, bò jak na nen sztót ni ma lepszi metodë na pòdszkòlenié swòji wiédzë, a téż ùdostanié kwalifikacjów.
– Rozpòczãté w szkòłach ùczbë wëmôgają przëszëkòwaniô programów, planów i ùczbòwników. Je jesz jeden jiwer – jak pisac, żebë bëło to jednolice i dało sã wprowadzac do szkòłowëch materiałów.
– W 1996 rokù w KPZ Karno ds. Òswiatë, prowadzoné przez W. Lew-Czedrowską, rôczi lëdzy piszącëch pò kaszëbskù i jãzëkòznajôrzi, sôdô i szëkùje nowi standard kaszëbsczégò pisënkù, chtëren we wiôldzim dzélu je òbrzészkòwi do dzysdnia. Są tam: profesor Edward Bréza, Witold Bòbrowsczi, Brunon Cërocczi, Katarzëna Czedrowskô – Zagòzdón, Eùgeniusz Gòłąbk, Artur Jabłońsczi, Kazmiérz Klawiter, Mariô Kraùza, Stanisłôw Janke, Jaromira Labùdda, Renata Mistarz, Stanisłôw Pestka, Eùgeniusz Prëczkòwsczi, Róża Wòsôk-Slëwa.
– 1997 r. – w dzejaniach na niwiznie kaszëbsczi edukacje znôwù pòjôwiô sã MEN, chtërno dwa lata pózni (1999) ògłôszô pierszą Podstawã programòwą kaszëbsczégò jãzëka. Terôzka szkólny ju wiedzą, co je nót wprowadzac na swòjim nowim przedmioce. Kłóniómë sã tej nisko hewòtnym wëszëznóm i ministróm òswiatë, najim słuncóm na kaszëbsczim niebie: profesorowi Edmùndowi Wittbrodtowi i Wòjcechòwi Ksążkòwi. Wiémë, że edukacyjné blónë rozstąpiłë sã dlô najich szkòłów nôbarżi za Waszich kadencjów prowadzeniô òswiatë.
– Rëchli (1990 r.) òstôł dlô szkólnëch przëszëkòwóny przez Tadeùsza Lipsczégò wëpisënk z lëteraturë kaszëbsczi „Remùsowi króm”. To bëło wiôldżé i czasã długò jediné wspiarcé szkólnégò kaszëbistë.
– Corôz wicy szkòłów ùczi kaszëbsczégò – tej braknie szkólnëch z kwalifikacjama. Na prosbã KPZ Kùratorium zgôdzô sã na pòwòłanié kòmisje, chtërna nadô ùprawnienia 12 apòsztołóm kaszëbiznë. To je 1998 rok – 12 szkólnëch z Kaszëb jidze na gón edukacje z nowima papiorama. W 1998 r. na UG przed komisją; prof. Jerzi Tréder, prof. Edward Bréza, dr Mark Cëbùlsczi, dr Aleksander Klemp, (KPZ) i Roman Tempsczi (KO) egzamin skłôdô 12 szkólnëch:
Felicjô Baska-Bòrzëszkòwskô
Brygida Bùlczôk
Irena Ceynowa
Wanda Lew-Czedrowskô
Mariô Kraùza
Jaromira Labùdda
Tadeùsz Lipsczi
Barbara Miotke
Danuta Pioch
Bòżena Szimańskô dzys Ùgòwskô
Felicjô Synak
Elżbiéta Scybior
– 1999 r. I Diktando Kaszëbsczé.
– 2000 rok: pierszé ùczbòwniczi: D. Pioch (do aùtorsczégò programù napisónégò na całą spòdleczną szkòłã), a téż Elemeńtôrz W. Bòbrowsczégò dopòspòłu z K. Kwiatkòwską.
– 2001 r. pierszé studium pòdiplomòwé przedmiotowò-metodiczné (czerëje prof. Tréder), a pózni Studia pòdiplomòwé w GÙ – dr Justina Pòmierskô, a w Akademie Pòmòrsczi prof. Daniel Kalinowsczi
– 2003 r. pòwstało Karno Òrzékającé ò kwalifikacjach szkólnëch przë ZÒ KPZ.
– 2005 r. ùstôw z 5 I ò miészëznach nôrodnëch i etnicznëch nadôwający kaszëbsczémù jazëkòwi prawny status regionalnégò jãzëka.
– 2005 r. pierszô matura z kaszëbsczégò jãzëka, wëwòłóny temat przez direktora Słomińsczégò z Brusów.
– 2006 r. pòwstôwô Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka.
– Zaczinô téż w tim rokù wëchadac dodôwk do Pòmeranie „Najô ùczba”.
– 2007 r. pierszi ùczbòwnik kaszëbsczégò jãzëka dlô gimnazjum „Òjczëstô mòwa” Danutë Pioch.
– W 2008 r. zaczinô w Pòlsce bëc òbrzészkòwim dokùmentã Eùropejskô Karta Jazëków Regionalnëch i Miészëznowëch, co téż dodôwô kaszëbsczi edukacje pôrã piórów do ji skrzidłów, żebë mògła latac wëżi pòd swòjim niebã.
– 2010 r. KPZ ùruchòmiwô pòrtal „Skarbnica Kaszëbskô” – chto ze szkólnëch na nim nie béł i nie wié, że jistnieje!?
– 2011 r. pòwstôwô program dwajãzëkòwi edukacje dlô przedszkòlów (R. Mistarz, F. Baska-Bòrzëszkòwskô, T. Fópka, I. Makùrôt, B. Ùgòwskô).
– 2011 r. – pierszi ùczbòwnik dlô strzédnëch szkółów: Felicjô Baska-Bòrzëszkowskô i Wòjcech Mëszk.
– Kònferencje dlô szkólnëch òrganizowóné przez KPZ òd 2011 rokù.
– 2012 MEN wprowôdzô do szkòłë dodôwkòwi przedmiot „własna historia i kultura”.
– 2013 r. ùczbòwnik do chemie pò kaszëbskù (J. Nacel).
– Pòwstałë téż ùczbòwniczi do geògrafie i biologie.
– w 2014 rokù rëgnãła etnofilologiô i dzejô do dzysdnia.
– Szkólnym òd kaszëbsczégò nie béł w sztãdze przeszkòdzëc nawetka COVID, téż so czësto dobrze radzëlë, pòwstało wiele cekawëch pòdjimiznów na nen drãdżi cząd, z pòdskacënkù KPZ rëgnãłë m. jin. Szkólny szkólnym Chcemë le inspirowac czë Òstań doma i czëtôj pò kaszëbskù /40 nagraniów…
Przez te lata naje kaszëbsczé niebò pòkrëło sã rozmajitima słuńcama na edukacjowi niwiznie; dobòrowé słuńcowniczi roscą w kaszëbsczim ògardze. Dzãka dzejanióm kòżdégò z Waji jesz niejeden kwiôtk rozkwitnie i jesz niejedno słunuszkò blôsknie. Dzãka za donëchczôs i prosba ò jesz. Nie ùstôwôjta w dzejanim.”